Individuele oefening: Actief luisteren in tweetallen

Oefening: Actief luisteren in tweetallen

Doel: De deelnemer leert actief luisteren door te oefenen met non-verbaal reageren, samenvatten en het stellen van verhelderende vragen.

Beschrijving van de oefening

1. Inleiding (15 minuten)De trainer introduceert het begrip actief luisteren aan de hand van de bijgeleverde theorie. Belangrijke punten worden besproken, zoals:

   • Lichaamstaal en oogcontact

   • Samenvatten van wat de ander zegt

   • Verhelderende vragen stellen

   • Het belang van tweerichtingsverkeer in communicatie

   Eventueel kan de trainer een kort voorbeeld geven van een goed en minder goed luistergesprek.

2. Oefening in tweetallen (20 minuten)

   • Vorm tweetallen.

   • Deelnemer A vertelt 5 minuten over een onderwerp naar keuze (bijvoorbeeld: een recente ervaring, een hobby, iets wat hem of haar bezighoudt).

   • Deelnemer B luistert actief volgens de besproken richtlijnen.

   • Na 5 minuten wisselen de rollen.

3. Nabespreking (15 minuten)In de groep wordt besproken:

   • Wat ging goed in het luisteren?

   • Wat vond je lastig?

   • Wat viel je op aan de manier waarop je gesprekspartner luisterde?

   • Hoe voelde het om echt gehoord te worden?

   De trainer kan hierbij reflectieve vragen stellen zoals:

   • “Wat deed je gesprekspartner waardoor jij je begrepen voelde?”

   • “Welke luistertechniek vond je het prettigst om te gebruiken?”

Benodigdheden

• Theorieblad Actief luisteren (zie bijlage)

• Eventueel: klok of timer

Tijdsplanning

• Inleiding: 15 minuten

• Oefening: 20 minuten

• Nabespreking: 15 minuten

  
  

  Totaal: 50 minuten

Resultaat

De deelnemer:

• Heeft actief geluisterd in een gesprek

• Heeft geoefend met samenvatten en vragen stellen

• Heeft feedback ontvangen over zijn of haar luisterhouding

Aandachtspunten voor mensen met autisme

• Geef vooraf duidelijk aan wat er van hen verwacht wordt.

• Laat deelnemers zelf kiezen of ze oogcontact willen maken.

• Bied eventueel voorbeeldvragen aan voor het stellen van verhelderende vragen.

• Zorg voor een rustige ruimte zonder te veel prikkels.

handout_actief_luisteren.pdf

Download PDF • 2KB

In de webshop vind je een bundel van individuele opdrachten.

Theoretisch kader: Actief luisteren als communicatieve kernvaardigheid

Inleiding: Waarom actief luisteren essentieel is

Actief luisteren is méér dan stil zijn terwijl iemand spreekt. Het is een interactieve vaardigheid waarbij de luisteraar met volle aandacht en empathie probeert de ander te begrijpen. Het versterkt wederzijds vertrouwen, voorkomt misverstanden en bevordert samenwerking. In communicatietrainingen én in therapeutische contexten geldt actief luisteren als een fundament voor succesvolle sociale interactie (Rogers, 1957).

Voor mensen met autisme is actief luisteren vaak extra uitdagend, omdat sociale signalen minder vanzelfsprekend worden geïnterpreteerd. Juist daarom is het oefenen met deze vaardigheden waardevol – én mogelijk, mits duidelijk gestructureerd en visueel ondersteund, zoals aanbevolen door het Autisme Portaal.

Onderliggende theorieën

1. Humanistische psychologie (Carl Rogers)

• Actief luisteren helpt om écht gehoord te worden: zonder oordeel, met aandacht.

• Kernvaardigheden: reflectie, empathie, congruentie.

• Vooral het samenvatten en verhelderen creëert ruimte voor erkenning van gevoelens en ervaringen.

2. Sociale communicatietheorie (Grice, 1975)

• Communicatie werkt als een impliciet contract tussen spreker en luisteraar.

• Actief luisteren vervult de maximes van samenwerking: duidelijkheid, relevantie, aandacht voor ander perspectief.

3. Autismespecifieke inzichten (de Heus, 2022)

• Mensen met autisme hebben baat bij voorspelbare, visueel ondersteunde communicatie.

• Oogcontact en lichaamstaal kunnen anders geïnterpreteerd worden; expliciete uitleg en aanpassing zijn belangrijk.

• Het oefenen van luistervaardigheden in tweetallen bevordert sociale zelfredzaamheid en zelfinzicht.

Bijvoorbeeld: op het Autisme Portaal wordt uitgelegd dat heldere communicatie en herhaling cruciaal zijn in het ondersteunen van mensen met autisme bij sociale vaardigheden. Actief luisteren sluit daar naadloos op aan.

Toepassing in de oefening

Aspect van actief luisteren	Theorie	Autismevriendelijke toepassing
Non-verbaal reageren	Rogers: empathie tonen	Houd rekening met sensorische gevoeligheid bij lichaamstaal
Samenvatten	Humanistische reflectie	Gebruik eenvoudige, duidelijke taal
Verhelderende vragen	Communicatie als tweerichtingsverkeer	Geef keuzemogelijkheden of herformuleer abstracte vragen
Nabespreking	Reflectie & feedback	Gebruik visuele kaartjes of concrete voorbeelden ter ondersteuning

Reflectie en leerdoelen

De oefening draagt bij aan:

• Versterking van sociale vaardigheden

• Vergroting van zelfbewustzijn over communicatie

• Positieve sociale ervaringen voor mensen met en zonder autisme

• Inzicht in de rol van aandacht en afstemming in gesprekken

Actief luisteren is een leerbare én fundamentele vaardigheid, die niet alleen communicatie verbetert, maar ook relaties verdiept. Door te oefenen in tweetallen ontstaat veiligheid en focus. Het theoretisch kader laat zien dat deze oefening – zeker met aanpassingen zoals visuele ondersteuning en structuur – bijzonder waardevol is in diverse doelgroepen, inclusief deelnemers met autisme.