Autisme en Hoogbegaafdheid: Een Dubbel Bijzondere Uitdaging

Meisje kijkt blij

In de wereld van onderwijs en zorg voor kinderen met bijzondere behoeften is er een groep die vaak tussen wal en schip valt: kinderen die zowel hoogbegaafd zijn als een autismespectrumstoornis (ASS) hebben. Deze combinatie, ook wel aangeduid als “dubbel bijzonder” of “twice-exceptional”, roept veel vragen op. Kun je wel écht hoogbegaafd zijn als je autisme hebt? Of is het autisme misschien een misdiagnose? En hoe kun je deze kinderen het beste begeleiden?

Sommige professionals en ouders twijfelen aan de geldigheid van een diagnose autisme bij hoogbegaafde kinderen, omdat de kenmerken van beide groepen overlappen. Denk aan:

• Sterke focus op details

• Voorkeur voor structuur

• Moeite met sociale interactie

• Sterk rechtvaardigheidsgevoel
  

Deze kenmerken kunnen zowel bij hoogbegaafdheid als bij autisme voorkomen, wat leidt tot maskering of verwarring in de diagnostiek. Zoals Agnes Burger-Veltmeijer stelt, is er vaak sprake van een eenzijdige deskundigheid bij diagnostici, waardoor de ene kant (HB of ASS) overbelicht wordt en de andere onderbelicht.

Een belangrijk concept in is het disharmonisch intelligentieprofiel, waarbij er een groot verschil is tussen verbaal en performaal IQ. Dit komt vaak voor bij kinderen met autisme, maar ook bij sommige hoogbegaafden. Een gemiddeld IQ-cijfer zegt dan weinig over de werkelijke capaciteiten. Hoogbegaafdheid niet altijd harmonieus is en dat dit geen reden is om de diagnose in twijfel te trekken.

Autisme als Ontwikkelingsachterstand én -voorsprong

Een verfrissend perspectief is de visie op autisme als een combinatie van ontwikkelingsvoorsprong en -achterstand. Dit sluit aan bij het idee dat autisme niet per se een stoornis is, maar een andere manier van informatieverwerking. Martine Delfos stelt bijvoorbeeld dat mensen met autisme niet trager zijn, maar preciezer, wat meer tijd kost. Dit nuanceert het beeld van “traagheid” en benadrukt de diepgang van hun denken.

Praatplaat voor MAS1P

€2.00

Nu kopen

Veiligheid moet voorop staan in het onderwijs aan dubbel bijzondere kinderen. Hoewel cognitieve uitdaging belangrijk is, is het omgaan met autisme vaak bepalender voor het welbevinden. Een school die goed omgaat met autisme, maar minder cognitief uitdaagt, is vaak een betere keuze dan andersom, al is het ideaal natuurlijk maatwerk: een veilige omgeving én voldoende intellectuele stimulans.

Er zijn talloze voorbeelden van jongeren met autisme die uitblinken op cognitief vlak, maar wel specifieke ondersteuning nodig hebben op sociaal-emotioneel gebied. Het idee dat autisme een diploma uitsluit, is achterhaald en schadelijk.

Kenmerken van “Twice-Exceptional Learners”

Onderzoek wijst uit dat deze kinderen vaak:

• Een hoog verbaal en/of performaal IQ hebben

• Een lage verwerkingssnelheid of werkgeheugenproblemen vertonen

• Grillige intelligentieprofielen hebben

• Sterke analytische vaardigheden combineren met sociale uitdagingen

• Vaak onderpresteren door overprikkeling of gebrek aan passende begeleiding
  

Deze kenmerken maken het lastig om hun potentieel te herkennen en te benutten. Ze kunnen zich aanpassen, compenseren of juist terugtrekken, wat leidt tot maskering van hun werkelijke behoeften.

Maatwerk en Begrip zijn Cruciaal

De combinatie van hoogbegaafdheid en autisme vraagt om een holistische benadering. Het is niet óf-óf, maar én-én. Deze jongeren hebben recht op erkenning van zowel hun talenten als hun beperkingen. Een juiste diagnose is geen etiket, maar een sleutel tot passende ondersteuning.

Wat deze kinderen nodig hebben is:

• Een veilige leeromgeving

• Cognitieve uitdaging

• Begeleiding op sociaal-emotioneel vlak

• Professionals met brede expertise

• Ruimte voor hun unieke profiel
  

Door autisme niet te zien als een beperking, maar als een andere ontwikkelingsroute, kunnen we deze jongeren helpen om te bloeien, op school, in hun studie, op werk en in de maatschappij.

Theoretisch Kader: Autisme en Hoogbegaafdheid

Inleiding tot het concept “dubbel bijzonder” (twice-exceptional)

Het begrip twice-exceptional learners verwijst naar personen die zowel beschikken over uitzonderlijke cognitieve capaciteiten (hoogbegaafdheid) als een beperking of stoornis, zoals een autismespectrumstoornis (ASS). Deze combinatie leidt tot unieke onderwijs- en begeleidingsbehoeften, die vaak niet worden herkend door reguliere diagnostiek en onderwijssystemen (Assouline et al., 2009; Burger-Veltmeijer et al., 2018).

Hoogbegaafdheid: definitie en kenmerken

Hoogbegaafdheid wordt doorgaans gedefinieerd als een IQ boven de 130, gecombineerd met kenmerken als creativiteit, motivatie, en een hoge mate van cognitieve flexibiliteit (Renzulli, 1978). Echter, bij kinderen met autisme kan het intelligentieprofiel disharmonisch zijn, waardoor het totaal IQ een vertekend beeld geeft. Daarom is het belangrijk om naast IQ ook andere factoren mee te nemen, zoals leerstijl, denkstrategieën en sociaal-emotionele ontwikkeling.

Autismespectrumstoornissen: kenmerken en cognitieve stijl

ASS wordt gekenmerkt door beperkingen in sociale communicatie, beperkte interesses en repetitief gedrag. Cognitief gezien is er vaak sprake van fragmentarische informatieverwerking, een voorkeur voor detailgericht denken en een lagere verwerkingssnelheid (Delfos, 2005; Dickerson Mayes & Calhoun, 2008). Deze kenmerken kunnen interfereren met de uiting van hoogbegaafdheid, maar sluiten deze niet uit.

Interactie tussen hoogbegaafdheid en autisme

De combinatie van HB en ASS leidt tot een complex profiel waarin sterke cognitieve vaardigheden samengaan met sociaal-emotionele uitdagingen. Volgens Burger-Veltmeijer (2006) kunnen kenmerken van HB en ASS elkaar maskeren, versterken of juist compenseren. Dit maakt diagnostiek en begeleiding uitdagend. Het is essentieel om beide dimensies te erkennen en te integreren in het onderwijsaanbod.

Problemen in diagnostiek en onderwijs

Veel professionals zijn gespecialiseerd in óf hoogbegaafdheid óf autisme, waardoor er een risico is op eenzijdige diagnostiek. Dit leidt tot misdiagnoses, onderpresteren en psychosociale problemen. Maskering van talenten of beperkingen is een veelvoorkomend fenomeen, waardoor de onderwijsbehoeften van deze leerlingen niet goed in kaart worden gebracht (Burger-Veltmeijer et al., 2018).

Onderwijsbehoeften van dubbel bijzondere leerlingen

Dubbel bijzondere leerlingen hebben baat bij een leeromgeving die zowel cognitief uitdagend is als sociaal-emotioneel veilig. Maatwerk is essentieel: differentiatie in tempo, inhoud en begeleiding moet afgestemd worden op het unieke profiel van de leerling. Een focus op alleen het autisme of alleen de hoogbegaafdheid leidt vaak tot frustratie, faalangst of depressieve gevoelens.