Zoeken

PACT: Vriendelijk doelen stellen bij autisme en ADHD

Gert de Heus
21 uur geleden
3 minuten om te lezen

PACT is een raamwerk dat mensen helpt om doelen te stellen zonder te verdrinken in eindeloze plannen of te strenge verwachtingen. Het werd ontwikkeld door Anne-Laure Le Cunff en is vooral bekend als een alternatief voor de SMART-methode. Waar SMART vaak nadruk legt op eindresultaten en deadlines, richt PACT zich juist op het proces en de inspanning die je levert onderweg.

Dat maakt het bijzonder geschikt voor neurodivergente mensen, zoals mensen met ADHD of autisme, die baat hebben bij flexibiliteit, kleine stappen en een vriendelijke manier van werken.

De kern van PACT bestaat uit vier pijlers: doelgericht, actiegericht, continu en traceerbaar (purposeful, actionable, continuous, trackable). Doelgericht betekent dat je een doel kiest dat betekenisvol is en aansluit bij je waarden. Het gaat om de reden waarom je iets wilt doen, niet om wat anderen van je verwachten. Als je bijvoorbeeld meer wilt bewegen, is het belangrijk dat dit voortkomt uit je eigen wens om energieker te zijn, en niet uit druk van buitenaf. Actiegericht verwijst naar het nemen van kleine, uitvoerbare stappen die je meteen kunt doen. In plaats van te blijven hangen in plannen of piekeren, kies je een concrete handeling die vandaag haalbaar is. Dat kan iets eenvoudigs zijn, zoals tien minuten wandelen of een korte schrijfsessie. Zo doorbreek je de verlamming die vaak ontstaat bij grote of vage doelen.

Continu betekent dat je routines en herhaalbare acties ontwikkelt. Het gaat niet om perfectie, maar om vooruitgang door kleine, regelmatige stappen. Je mag onderweg bijsturen en experimenteren met wat werkt. Deze flexibiliteit maakt het mogelijk om je doelen aan te passen aan je energie en omstandigheden, zonder dat je het gevoel hebt te falen. Traceerbaar tenslotte draait om het bijhouden van je inspanningen. Dat hoeft niet ingewikkeld te zijn: een simpel ja/nee-systeem of een dagboek kan al genoeg zijn om patronen te herkennen en je vooruitgang zichtbaar te maken. Door te registreren wat je doet, zie je dat groei een proces is en geen zwart-wit uitkomst van slagen of falen.

Voor mensen met ADHD helpt PACT om uitstelgedrag te doorbreken, omdat de nadruk ligt op directe actie. Voor mensen met autisme biedt het structuur en voorspelbaarheid, maar zonder de druk van een star einddoel. Het raamwerk geeft ruimte om doelen te formuleren die vriendelijk zijn, in kleine stappen verlopen en onderweg kunnen worden aangepast. Zo ontstaat een route naar het einddoel die niet overweldigend is, maar juist motiverend en haalbaar. Het proces zelf wordt een bron van voldoening, omdat elke kleine stap telt en bijdraagt aan duurzame verandering.

SMART, wat was dat ook al weer?

SMART is een klassiek model voor het formuleren van doelen. Het staat voor Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden. Het idee is dat een doel concreet en duidelijk omschreven moet zijn (Specifiek), dat je de voortgang kunt meten (Meetbaar), dat het doel aansluit bij je waarden of afspraken (Acceptabel), dat het haalbaar is binnen je mogelijkheden (Realistisch), en dat er een duidelijke deadline of tijdskader aan verbonden is (Tijdgebonden). Deze structuur helpt om doelen scherp af te bakenen en de kans op succes te vergroten, maar kan voor sommige mensen ook te strak of beperkend aanvoelen.

Theoretisch kader: van doelredeneren naar procesgericht werken

Traditionele methoden voor doelstelling, zoals SMART, zijn ontworpen binnen een cognitief-rationeel paradigma waarin doelen worden geformuleerd als meetbare eindpunten. Deze aanpak sluit goed aan bij lineair denkende systemen, maar kan voor neurodivergente mensen – zoals mensen met ADHD of autisme – juist averechts werken. De nadruk op eindresultaat, tijdsdruk en prestatie kan leiden tot uitstelgedrag, faalangst of overprikkeling. Binnen neurodiversiteit is er behoefte aan methoden die rekening houden met fluctuaties in energie, executieve functies en sensorische belasting.

PACT sluit aan bij een procesgerichte benadering, waarin motivatie, autonomie en herhaalbaarheid centraal staan. Het model is geworteld in gedragspsychologie en leertheorieën die benadrukken dat duurzame verandering voortkomt uit herhaling, zelfsturing en betekenisvolle actie. Door doelen te koppelen aan persoonlijke waarden (de 'Purposeful'-component), ontstaat intrinsieke motivatie. De 'Actionable'-component sluit aan bij principes uit de ACT (Acceptance and Commitment Therapy), waarin het nemen van kleine, waarde-gedreven stappen centraal staat. 'Continuous' en 'Trackable' bouwen voort op inzichten uit habit-formation en zelfmonitoring, waarbij routines en reflectie bijdragen aan gedragsverandering.

PACT kan ook worden gezien als een toepassing van het neurodiversiteitsparadigma: het erkent dat niet iedereen functioneert volgens dezelfde cognitieve patronen en biedt ruimte voor variatie, aanpassing en zelfontdekking. In plaats van te streven naar normatieve prestaties, nodigt PACT uit tot het ontwikkelen van een persoonlijke route, waarin groei en welzijn centraal staan.

Deze theoretische onderbouwing maakt PACT niet alleen praktisch toepasbaar, maar ook ethisch verantwoord: het biedt een inclusieve structuur waarin mensen hun eigen tempo, voorkeuren en waarden kunnen volgen – zonder oordeel, maar met richting.

Bronnen