Hoogsensitiviteit (HSP) en autisme

Wanneer we spreken over hoogsensitiviteit (HSP) en autisme, merken we vaak dat deze begrippen in gesprekken door elkaar heen lopen. Dat is niet zo vreemd: beide gaan over een bijzondere manier van waarnemen en verwerken van de wereld om ons heen. Toch is het belangrijk om te begrijpen dat HSP en autisme niet hetzelfde zijn, al kunnen ze elkaar soms raken.

Een hoogsensitief persoon ervaart de wereld vaak intenser. Geluiden die voor anderen nauwelijks opvallen, kunnen voor iemand met HSP oorverdovend zijn. Een geur die subtiel aanwezig is, kan plotseling alles overheersen. Het licht van een tl-lamp kan niet alleen vermoeiend zijn, maar zelfs pijnlijk. Deze gevoeligheid voor prikkels maakt dat het dagelijks leven soms voelt alsof je voortdurend in een drukke stad loopt, terwijl je eigenlijk behoefte hebt aan stilte.

Wat HSP bijzonder maakt, is de manier waarop indrukken diepgaand worden verwerkt. Een gesprek, een film of zelfs een korte ontmoeting kan nog dagenlang doorwerken. Het is alsof de ervaring niet zomaar voorbijgaat, maar steeds opnieuw wordt bekeken, geanalyseerd en gevoeld. Dat kan rijkdom geven – een intensere beleving van kunst, natuur of menselijke verbinding – maar ook vermoeiend zijn.

Emoties spelen daarbij een grote rol. Hoogsensitieve mensen voelen vaak niet alleen hun eigen emoties sterker, maar pikken ook de stemmingen van anderen op. Een gespannen sfeer in een kamer kan hen volledig uit balans brengen. Het kost tijd om die emoties te verwerken en weer tot rust te komen. Daarom zoeken veel HSP’ers bewust momenten van stilte en afzondering, om hun energie te herstellen en niet te verdrinken in de stroom van indrukken.

Wanneer we dit naast autisme leggen, zien we raakvlakken. Ook mensen met autisme kunnen zeer gevoelig zijn voor prikkels. Het geluid van een stofzuiger, het kriebelende label in een trui of de felle zon kan overweldigend zijn. Daarbij komt dat emoties en sociale signalen vaak complexer zijn om te begrijpen en te reguleren. Waar een HSP’er emoties intens voelt, kan iemand met autisme moeite hebben om die emoties te duiden of te plaatsen. Dat kan leiden tot verwarring, frustratie of juist een nog sterkere behoefte aan voorspelbaarheid en rust.

Een voorbeeld: stel je een druk verjaardagsfeest voor. Voor een hoogsensitief persoon kan de combinatie van harde muziek, veel gesprekken en felle kleuren al snel te veel zijn. Ze trekken zich misschien terug in een stille kamer om weer op adem te komen. Voor iemand met autisme kan hetzelfde feest niet alleen overweldigend zijn door de prikkels, maar ook door de sociale verwachtingen: wanneer zeg je iets, hoe reageer je op een grap, hoe weet je of iemand je serieus neemt? Het feest wordt dan niet alleen een zintuiglijke uitdaging, maar ook een sociale puzzel.

Het is dus begrijpelijk dat HSP en autisme vaak in één adem genoemd worden. Beide gaan over een verhoogde gevoeligheid, maar de oorsprong en uitwerking verschillen. Hoogsensitiviteit draait vooral om de intensiteit van prikkels en emoties, terwijl autisme daarnaast ook te maken heeft met de manier waarop sociale interactie en communicatie verlopen.

Wat beide gemeen hebben, is de noodzaak van begrip en ruimte. Of iemand nu hoogsensitief is of autistisch, het helpt enorm wanneer de omgeving erkent dat prikkels anders binnenkomen en dat rust geen luxe is, maar een voorwaarde om goed te functioneren.

Overeenkomsten van HSP met autisme:

Wanneer we kijken naar hoogsensitiviteit (HSP) en autisme, valt op dat er raakvlakken bestaan die soms tot verwarring leiden. Beide gaan over een bijzondere manier van waarnemen en verwerken van de wereld, en juist die overlap maakt het interessant om de overeenkomsten te verkennen.

Een van de meest opvallende overeenkomsten is de gevoeligheid voor prikkels. Zowel mensen met autisme als hoogsensitieve personen ervaren geluiden, geuren of visuele indrukken vaak intenser dan anderen. Het kan gaan om het zoemen van een lamp, het parfum van iemand die voorbijloopt of de drukte van een winkelstraat. Waar dit voor de meeste mensen achtergrondruis is, kan het voor iemand met HSP of autisme overweldigend zijn en veel energie kosten.

Daarnaast speelt de manier van informatie verwerken een belangrijke rol. Zowel bij autisme als bij hoogsensitiviteit zien we dat indrukken diepgaand worden verwerkt. Details krijgen veel aandacht en patronen worden zorgvuldig bestudeerd. Dit kan leiden tot een rijke en genuanceerde kijk op de wereld, maar ook tot een gevoel van overbelasting wanneer er te veel informatie tegelijk binnenkomt. Het is alsof het brein geen filter heeft en alles even belangrijk lijkt.

Die intensiteit kan ertoe leiden dat iemand sneller overweldigd raakt. Een sociale situatie met veel mensen, onverwachte geluiden of een opeenstapeling van indrukken kan het gevoel geven dat het allemaal te veel wordt. Het lichaam en de geest reageren dan met stress, vermoeidheid of de behoefte om zich terug te trekken. Zowel hoogsensitieve personen als mensen met autisme zoeken vaak manieren om die druk te verlichten.

Daarmee hangt ook de behoefte aan rust en herstel samen. Tijd alleen, een voorspelbare omgeving of een rustige plek zijn geen luxe, maar een noodzakelijke voorwaarde om weer in balans te komen. Het is een manier om energie te herstellen en overstimulatie te voorkomen. Voor buitenstaanders kan dit soms moeilijk te begrijpen zijn, maar voor de persoon zelf is het essentieel om goed te kunnen functioneren.

Het herkennen van emotionele gevoeligheid bij mensen met autisme is daarbij van groot belang. Begrip en ondersteuning kunnen het verschil maken. Denk aan het aanleren van strategieën om emoties te reguleren, het creëren van een rustige en voorspelbare omgeving, of het stimuleren van open communicatie over gevoelens. Zulke stappen dragen bij aan het bevorderen van emotioneel welzijn en het verminderen van stress.

Toch is het belangrijk om te benadrukken dat hoogsensitiviteit en autisme twee verschillende concepten zijn. Niet iedereen met autisme is hoogsensitief, en niet iedere hoogsensitieve persoon heeft autisme. Het zijn aparte kaders die soms overlappen, maar niet samenvallen. Daarom is een zorgvuldige beoordeling door een professionele zorgverlener altijd noodzakelijk om de unieke behoeften en kenmerken van een individu goed te begrijpen.

In de onderstaande video van Esther Bergsma zie je meer over de verschillen tussen autisme en HSP.

Theoretisch kader: Hoogsensitiviteit en autisme

Hoogsensitiviteit (HSP) en autisme worden vaak naast elkaar besproken omdat beide begrippen verwijzen naar een verhoogde gevoeligheid voor prikkels en een diepgaande verwerking van informatie. Toch is het belangrijk te benadrukken dat ze voortkomen uit verschillende theoretische kaders en diagnostische benaderingen.

Hoogsensitiviteit (HSP)

Hoogsensitiviteit is een persoonlijkheidskenmerk dat door psycholoog Elaine Aron in de jaren ’90 werd beschreven als sensory processing sensitivity. Ongeveer één op de vijf mensen zou volgens haar onderzoek hoogsensitief zijn. Het kenmerk wordt gekenmerkt door een verhoogde gevoeligheid voor zintuiglijke prikkels, een diepgaande verwerking van informatie en een sterke emotionele respons. HSP wordt niet gezien als een stoornis, maar als een temperamentkenmerk dat zowel uitdagingen als talenten met zich meebrengt.

Autisme

Autisme, officieel aangeduid als autismespectrumstoornis (ASS), is een neurobiologische ontwikkelingsstoornis die wordt beschreven in de DSM-5. Het spectrum omvat beperkingen in sociale communicatie en interactie, evenals repetitieve gedragingen en specifieke interesses. Sensorische gevoeligheid is een erkend onderdeel van autisme en kan zich uiten in over- of ondergevoeligheid voor geluid, licht, aanraking of geur.

Overlap en onderscheid

De overlap tussen HSP en autisme ligt vooral in de gevoeligheid voor prikkels en de neiging tot overweldiging. Beide groepen hebben vaak een verhoogde behoefte aan rust en herstel. Het onderscheid zit in de kern: HSP is een persoonlijkheidskenmerk zonder diagnostisch label, terwijl autisme een klinische diagnose is met bredere implicaties voor sociale communicatie en gedrag.

Het theoretisch kader benadrukt dat zorgvuldige diagnostiek essentieel is. Het verwarren van HSP met autisme kan leiden tot misverstanden en ontoereikende ondersteuning. Waar HSP vooral vraagt om erkenning van gevoeligheid en ruimte voor herstel, vraagt autisme vaak om bredere begeleiding op het gebied van sociale interactie, communicatie en emotieregulatie.

Bronvermelding

• Aron, E. (1996). The Highly Sensitive Person. New York: Broadway Books.

• Bergsma, E., Van De Voorde, S., & Vermeulen, P. (2025). Communiqué Hoogsensitiviteit versus Autisme. Hoogsensitief.nl

• Ouderpeil. (2025). HSP en autisme: wat is het verschil?

• Groei Zelf. (2025). Hoogsensitiviteit en autisme – overeenkomsten en verschillen

• Femke de Grijs. (2025). Hoogsensitief en autisme: wat is het verschil en de relatie?

• Wendy Online. (2025). Waarom hoogsensitiviteit niet hetzelfde is als autisme

• Spek, A. (2024). Whitepaper ASS en/of hoogbegaafdheid. Autisme Expertisecentrum