Zijn mensen met autisme gaslighters of juist slachtoffers van gaslighting?

Herken gaslighting en framing en neem afstand

In een wereld waarin psychologische manipulatie steeds vaker wordt herkend en benoemd, is het belangrijk om stil te staan bij de kwetsbaarheid van bepaalde groepen. Eén van die groepen zijn mensen met autisme. In dit blog onderzoeken we de relatie tussen autisme en gaslighting: zijn mensen met autisme eerder de daders of juist de slachtoffers van deze destructieve vorm van manipulatie?

Wat is gaslighting?

Gaslighting is een vorm van psychologische manipulatie waarbij het slachtoffer het vertrouwen in zijn eigen waarneming, geheugen en realiteitszin verliest. De gaslighter – vaak iemand met een sterke behoefte aan controle en macht – gebruikt subtiele of openlijke technieken om verwarring te zaaien, schuld af te schuiven en de ander te ondermijnen. Het doel van de gaslighter niet waarheid of verbinding, maar macht.

De psychologie van de gaslighter

Gaslighters worden vaak gekenmerkt door eigenschappen uit de zogeheten 'duistere drie-eenheid': narcisme, machiavellisme en psychopathie. Ze hebben vaak een fragiel ego, zijn niet in staat tot zelfreflectie en kunnen geen verantwoordelijkheid nemen voor hun gedrag. Ze kiezen in conflicten voor “winnen” boven eerlijkheid of harmonie. Dit gedrag is intentioneel of aangeleerd, en komt voort uit een diepgewortelde behoefte aan controle.

Autisme: een andere manier van waarnemen

Mensen met autisme (ASS) hebben een andere manier van informatie verwerken. Ze zijn vaak: - Rechtlijnig en eerlijk in communicatie - Gevoelig voor inconsistenties in gedrag of taal - Minder bedreven in sociale spelletjes of manipulatieve tactieken - Sterk gericht op logica en waarheid

Deze eigenschappen maken hen bij uitstek ongeschikt als gaslighters. Gaslighting vereist immers een vermogen tot strategisch liegen, emotionele manipulatie en het bewust ondermijnen van andermans realiteit – vaardigheden die haaks staan op de typische kenmerken van autisme.

Waarom mensen met autisme juist vaak slachtoffer zijn

Mensen met autisme zijn vaak eerlijk, loyaal en conflictvermijdend. Ze nemen communicatie letterlijk en hebben moeite met het herkennen van verborgen bedoelingen of manipulatieve signalen. Dit maakt hen bijzonder kwetsbaar voor gaslighting. Enkele redenen waarom: 1. Ze twijfelen sneller aan zichzelf wanneer hun waarneming wordt tegengesproken. 2. Ze zoeken naar logica in irrationeel of manipulatief gedrag, wat hen verstrikt houdt in de dynamiek. 3. Ze nemen verantwoordelijkheid voor misverstanden, zelfs als die niet bij hen liggen. 4. Ze zijn gevoelig voor sociale uitsluiting, waardoor ze zich aanpassen aan destructieve relaties.

Gaslighting herkennen als je autisme hebt

Voor mensen met autisme is het belangrijk om te leren: - Grenzen te herkennen en te stellen - Vertrouwen te ontwikkelen in hun eigen waarneming - Manipulatieve patronen te leren herkennen (zoals schuldomkering, woordsalades, of het bagatelliseren van gevoelens) - Steun te zoeken bij betrouwbare derden die kunnen helpen de realiteit te toetsen

Zijn mensen met autisme dan nooit gaslighters?

Hoewel het theoretisch mogelijk is dat iemand met autisme gaslightend gedrag vertoont, is het belangrijk onderscheid te maken tussen intentionele manipulatie en onbedoelde sociale onhandigheid. Iemand met autisme kan bijvoorbeeld:

- Ongemakkelijk reageren op emoties - Moeite hebben met excuses maken - Star vasthouden aan hun eigen logica

Dit gedrag komt voort uit neurologische verschillen, niet uit een behoefte aan macht of controle. Het is dus geen gaslighting in de klassieke zin van het woord.

Conclusie

Mensen met autisme zijn veel vaker slachtoffer dan dader van gaslighting. Hun eerlijkheid, loyaliteit en gevoeligheid voor sociale afwijzing maken hen kwetsbaar voor manipulatieve personen die macht boven verbinding stellen. Het is daarom essentieel dat zij – en hun omgeving – leren gaslighting te herkennen en zich ertegen te beschermen.

Verdieping: Wat is framing en wat is de relatie met gaslighting en autisme?

Framing is een psychologisch en communicatief concept dat verwijst naar de manier waarop informatie wordt gepresenteerd of “ingekaderd”, waardoor de interpretatie en reactie van de ontvanger beïnvloed wordt. Het draait niet alleen om wat er gezegd wordt, maar vooral hoe het gezegd wordt. Framing gebeurt door:- Selectie van woorden (bijv. “vluchteling” vs. “gelukszoeker”)- Keuze van context (bijv. “economische crisis” vs. “marktcorrectie”)- Benadrukken van bepaalde aspecten en het weglaten van andere- Gebruik van metaforen, analogieën of herformuleringen.

Framing expliciet genoemd als een van de technieken die gaslighters gebruiken, namelijk onder de noemer “frame control”. Hier is hoe framing zich verhoudt tot gaslighting:

Framing: - Kan neutraal of positief zijn - Wordt gebruikt om perspectief te sturen - Kan bewust of onbewust zijn - Kan leiden tot betere communicatie

Gaslighting: - Is altijd manipulatief en schadelijk - Wordt gebruikt om realiteit te verdraaien - Is vaak strategisch en doelgericht - Leidt tot verwarring, twijfel en controleverlies

Gaslighters gebruiken framing als een wapen. Ze herformuleren gebeurtenissen, gesprekken of emoties zodanig dat het slachtoffer zich schuldig, onzeker of irrationeel voelt.

Bijvoorbeeld: - “Je overdrijft weer, dat is niet wat er gebeurde.” → herframing van de realiteit - “Je bent altijd zo gevoelig.” → herframing van emotionele reacties als zwakte - “Iedereen vindt dat jij moeilijk doet.” → herframing van sociale perceptie

Voor mensen met autisme is framing extra gevaarlijk omdat zij communicatie vaak letterlijk nemen en minder bedreven zijn in het herkennen van manipulatie. Ze nemen uitspraken vaak aan als feitelijk waar, hebben moeite met het herkennen van verborgen bedoelingen en kunnen verstrikt raken in de logica van een verkeerd frame. Een gaslighter kan dit misbruiken door het frame zó te draaien dat de autistische persoon gaat twijfelen aan zijn eigen waarneming of intenties – precies het doel van gaslighting.