Alexithymie: Emoties in de mist

Lopen in de mist

Voor veel mensen met autisme voelt het alsof emoties niet direct beschikbaar zijn. Ze zijn er wel, maar niet op het moment zelf. Vaak komen gevoelens pas later, wanneer er rust is om prikkels te verwerken en overzicht te krijgen. Verdriet en boosheid zijn typische voorbeelden van emoties die vertraagd kunnen opkomen. Op het moment zelf lijkt iemand rustig, misschien zelfs analytisch, terwijl er van binnen veel gebeurt. Dat maakt dat anderen vaak denken dat het wel meevalt, terwijl de werkelijkheid anders is.

Alexithymie is de term die gebruikt wordt voor deze ervaring: moeite hebben om emoties te herkennen, te benoemen en te uiten. Het is geen aparte stoornis, maar een eigenschap die vaak voorkomt bij autisme, depressie of trauma. Het kan voelen alsof er een mist hangt tussen het hoofd en het hart. Emoties zijn niet afwezig, maar vragen tijd en energie om zichtbaar te worden.

Waarom gebeurt dit?

Er zijn verschillende redenen. Het brein van iemand met autisme werkt anders en heeft veel energie nodig om sociale signalen en prikkels te verwerken. Daardoor blijft er minder ruimte over om direct bij gevoelens te komen. Introversie kan meespelen, net als aangeleerde patronen. Wie vroeger afwijzende reacties kreeg op het tonen van emoties, leert voorzichtig te zijn. Niet direct emoties tonen geeft een gevoel van controle en veiligheid. Het voorkomt dat iemand als overgevoelig of aansteller wordt gezien, maar het creëert ook afstand.

De gevolgen zijn groot. Als emoties niet zichtbaar zijn, denken anderen vaak dat het goed gaat. Daardoor wordt steun niet altijd aangeboden en kan iemand zich niet gezien of gehoord voelen. Niet omdat mensen onverschillig zijn, maar omdat ze oprecht denken dat er geen hulp nodig is. Dat inzicht kan helpen om misverstanden te begrijpen.

Wat kan helpen?

Bewustwording is een eerste stap: begrijpen dat deze manier van voelen niet verkeerd is, maar anders. Het kan waardevol zijn om achteraf duidelijk te vertellen hoeveel last iets geeft en wat nodig is. Mindfulness helpt om contact te maken met het lichaam en gevoelens. Schrijven kan ruimte geven om emoties te verkennen, ook als ze vaag zijn. Therapie biedt een veilige plek om te oefenen met herkennen en uiten. Het vraagt tijd, maar er zijn manieren om meer grip te krijgen.

Alexithymie betekent niet dat iemand geen emoties heeft. Gevoelens zijn echt en waardevol, ook als ze niet meteen zichtbaar zijn. Het is goed om ruimte te nemen en stap voor stap te ontdekken wat werkt. En het is oké om anderen uit te leggen hoe dit werkt. Soms is dat de sleutel om wél gezien en gehoord te worden.

Herken jij dit? 

Misschien voelt het alsof emoties altijd met vertraging komen, of alsof woorden tekortschieten om uit te leggen wat er vanbinnen gebeurt. Je bent niet alleen. Jouw manier van voelen is niet verkeerd, alleen anders. Deel gerust jouw ervaring of tips, zodat anderen zich ook minder alleen voelen. Samen kunnen we meer begrip en steun creëren.

Theoretisch Kader: Alexithymie en Autisme

1. Begripsbepaling

Alexithymie is een construct dat verwijst naar moeilijkheden in het herkennen, benoemen en reguleren van emoties. Het begrip werd voor het eerst geïntroduceerd door Sifneos (1973) en wordt gekenmerkt door een beperkt vermogen om gevoelens te verwoorden, een focus op externe gebeurtenissen in plaats van interne ervaringen, en een beperkte verbeeldingskracht. Het is geen op zichzelf staande stoornis, maar een persoonlijkheidskenmerk dat vaak voorkomt in combinatie met andere neuropsychologische en psychiatrische condities.

2. Alexithymie binnen het autismespectrum

Onderzoek toont aan dat alexithymie significant vaker voorkomt bij mensen met een autismespectrumstoornis (ASS) dan in de algemene populatie. Studies zoals die van Bird & Cook (2013) en Kinnaird et al. (2019) suggereren dat ongeveer 40–50% van de autistische volwassenen hoge niveaus van alexithymie ervaart. Dit wijst erop dat alexithymie een belangrijke factor is in de emotionele en sociale uitdagingen die vaak bij autisme worden gezien, maar niet identiek is aan autisme zelf.

3. Neurologische en cognitieve mechanismen

Neurobiologisch onderzoek wijst op afwijkingen in hersengebieden die betrokken zijn bij interoceptie en emotieverwerking, zoals de insula en de anterior cingulate cortex. Deze afwijkingen kunnen leiden tot een verminderde integratie van lichamelijke signalen en emotionele betekenis, waardoor emoties vertraagd of diffuus worden ervaren. Cognitief gezien speelt ook een sterk analytische verwerkingsstijl een rol: aandacht gaat naar externe prikkels en rationele analyse, waardoor interne emotionele signalen minder snel worden opgemerkt.

4. Oorzaken en risicofactoren

Alexithymie kent een multifactorieel ontstaan. Genetische predispositie, neurobiologische verschillen en omgevingsfactoren zoals negatieve ervaringen of trauma dragen bij. Bij autisme versterkt sensorische overprikkeling deze uitdaging: het verwerken van externe prikkels kost zoveel energie dat er minder ruimte is voor interne emotionele verwerking. Dit verklaart waarom emoties vaak met vertraging worden ervaren.

5. Gevolgen voor functioneren

De aanwezigheid van alexithymie bij autisme heeft gevolgen voor sociale interactie, empathie en hulpverlening. Moeite met het uiten van emoties kan leiden tot misverstanden: anderen onderschatten de ernst van problemen en bieden minder steun. Dit vergroot gevoelens van isolatie en kan bijdragen aan secundaire psychische klachten zoals angst en depressie.

6. Interventies en copingstrategieën

Hoewel alexithymie een stabiel kenmerk lijkt, zijn er interventies die kunnen helpen. Mindfulness en interoceptieve training verbeteren het bewustzijn van lichamelijke signalen. Schrijftherapie en psycho-educatie ondersteunen het leren benoemen van emoties. Therapie biedt een veilige context om emotionele herkenning en expressie te oefenen. Deze strategieën zijn niet gericht op het “verwijderen” van alexithymie, maar op het vergroten van emotioneel inzicht en communicatieve vaardigheden.

Waarom veel autisten worstelen met emoties: Alexithymie

Bronnen

Bird, G., & Cook, R. (2013). Mixed emotions: The contribution of alexithymia to the emotional symptoms of autism. Social Neuroscience, 8(4), 320–324. https://doi.org/10.1080/17470919.2012.691140

Kinnaird, E., Stewart, C., & Tchanturia, K. (2019). Investigating alexithymia in autism: A systematic review and meta-analysis. European Psychiatry, 55, 80–89. https://doi.org/10.1016/j.eurpsy.2018.09.004

Sifneos, P. E. (1973). The prevalence of ‘alexithymic’ characteristics in psychosomatic patients. Psychotherapy and Psychosomatics, 22(2), 255–262. https://doi.org/10.1159/000286529

Trevisan, D. A., & Birmingham, E. (2016). Alexithymia, interoception, and social cognition in autism spectrum disorder. Journal of Autism and Developmental Disorders, 46(3), 767–779. https://doi.org/10.1007/s10803-015-2621-y

Meer hulp nodig?

Hierna volgen enkele onafhankelijke suggesties van organisaties die je kunnen helpen. Wij hebben hier geen banden mee en adviseren sowieso om hier zelf onderzoek naar te doen, samen met jouw huisarts of POH-GGZ.

1. Boba Autismezorg (landelijk)

Boba is een specialist in autismezorg met meerdere locaties in Nederland. Ze bieden maatwerkbegeleiding, coaching en therapie, gericht op persoonlijke ontwikkeling en het omgaan met emoties.

Website: boba.nl

2. Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA) (landelijk netwerk)

De NVA is een belangenvereniging met regionale afdelingen. Ze bieden informatie, psycho-educatie en lotgenotencontact. Ook organiseren ze trainingen en bijeenkomsten over thema’s zoals emotieherkenning en alexithymie.

Website: https://www.autisme.nl

3. Autismecoach Netwerk (landelijk, met regionale coaches)

Dit netwerk biedt gecertificeerde autismecoaches die werken aan emotieregulatie, zelfinzicht en praktische begeleiding. Coaches zijn beschikbaar in vrijwel alle provincies.

Website: autismecoach.nl

4. Jados (meerdere steden, o.a. Utrecht, Groningen, Eindhoven)

Jados biedt ambulante begeleiding en coaching voor volwassenen met autisme. Hun trajecten richten zich op structuur, sociale vaardigheden en omgaan met stress en emoties.

Website: jados.nl

5. Slimmerik (Friesland)

Slimmerik is gespecialiseerd in jeugdhulp en begeleiding bij autisme. Ze bieden intensieve gezinsbegeleiding en individuele ondersteuning, inclusief aandacht voor emotieherkenning en copingstrategieën.

Website: geefmede5.nl

6. Christel Coaching (Noord-Brabant)

Christel Coaching biedt emotie-regulatietrainingen voor volwassenen en kinderen. Deze trainingen richten zich op het vergroten van emotioneel bewustzijn en het ontwikkelen van copingstrategieën. Website: christelcoaching.nl

Extra tip: Voor landelijke informatie en regionale netwerken kun je ook kijken bij MEE NL, dat regionale autismenetwerken coördineert. [mee.nl]